روند صلح افغانستان؛ پیشرفت‌ها و موانع| عبدالقاهر بهشتی
روند صلح افغانستان؛ پیشرفت‌ها و موانع
نویسنده: عبدالقاهر بهشتی
مقدمه
روند صلح افغانستان در شرایط شیوع ویروس کرونا یکی از موضوعات بین المللی است که کشورهای منطقه و جامعه جهانی همواره در مورد آن به گفتگو و ابراز نظر پرداخته است. در حالیکه قرار بود بعد از امضای توافق‌نامه امریکا و طالبان در مورد صلح افغانستان، روند صلح وارد مرحله جدید مذاکرات بین‌الافغانی شود. اما تا هنوز موانع و سدهای فراراه آغاز این مرحله وجود دارد. در این نوشته تلاش می‌شود به این پرسش‌ها پاسخ داده شود که پیشرفت‌های تازه در پروسه صلح افغانستان چیست؟ و موانع فراراه روند صلح افغانستان کدام‌ها اند؟
فرض نگارنده بر این است که تسریع آزادی زندانیان و حمایت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی از روند صلح افغانستان نشان دهنده پیشرفت‌های تازه در این روند است و از سوی هم افزایش خشونت‌ها و عدم آتش‌بس از مهم‌ترین مانع‌های روند صلح افغانستان و آغاز مذاکرات بین‌الافغانی به حساب می‌آید. لذا پیشرفت‌ها و موانع روند صلح افغانستان در محورهای آتی مورد تحلیل و بررسی قرار خواهد گرفت.
1. پیشرفت‌های روند صلح
فرایند صلح افغانستان پس از مرحله توافق امریکا و طالبان و در آستانه شروع مذاکرات بین‌الافغانی به بن‌بست مواجه شدند. اما این بن‌بست پس از کش و قوس‌ها و تلاش‌های زیاد جامعه بین‌المللی به گونه‌ای شکستانده شد و در هفته‌های اخیر روند صلح افغانستان شاهد پیشرفت‌های بودند که مهم‌ترین آنها تسریع آزادی زندانیان طرفین و حمایت‌های منطقه‌ای و بین المللی از پروسه صلح افغانستان می‌باشند:
1-1. تسریع آزادی زندانیان
آزادی زندانیان طالب، از سوی این گروه به عنوان شرط اصلی آغاز مذاکرات بین الافغانی مطرح شده است. در ابتدا این شرط با مانع‌های مواجه بود. اما در نتیجه تشویق‌ها و ترغیب‌های بین‌المللی، حکومت افغانستان به منظور نشان دادن حسن نیت به آغاز مذاکرات بین‌الافغانی و جلوگیری از مبتلا شدن زندانیان به ویروس کرونا آزادی زندانیان طالبان را آغاز نمودند و در این روزها سیر سعودی خود را می‌پیماید و هرروز روند آزادی زندانیان طالبان و نیروهای افغان از سوی طرفین مذاکرات صلح تسریع شده است.
بنابرین تسریع روند آزادی زندانیان، میزان امیدواری به آغاز مذکرات میان افغانان را افزایش داده است و انتظار آن می‌رود که پس از آزادی حد اقل 5000 زندانی طالب از بند حکومت و آزادی نزدیک به 1000 زندانی حکومت از سوی طالبان، زمینه برای این مذاکرات فراهم گردد و هیئت‌های مذاکره‌کننده روند گفت‌وگوها را آغاز نمایند. اما آنچه نگرانی‌ها را افزایش میدهد این نکته است که با تکمیل شدن مرحله اول رهایی زندانیان، طالبان در یک شگرد احتمالی، از دولت افغانستان بخواهد تا رهایی چهره‌های خطرناک طالبان از زندان های کشور، مذاکرات میان افغانان آغاز شده نمی‌تواند؛ این خواسته احتمالی طالبان، موجب بن‌بست روند صلح افغانستان خواهد شد.
2-1. حمایت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی
در کنار تسریع روند آزادی زندانیان از سوی طرفین صلح، حمایت‌های کم پیشنه‌ای منطقه‌ای و بین‌المللی از روند صلح افغانستان در سطح منطقه و جامعه جهانی بوجود آمده است. در بوجود آمدن این جو حمایتی از پروسه صلح، شیوع ویروس کرونا هم بی‌تاثیر نبوده است؛ به دلیل اینکه شیوع ویروس همه‌گیر کرونا، اقتصاد جهانی و اقتصاد حمایتی از جنگ را به چالش مواجه ساخته اند و سرانجام روحیه لطیف مهربانی و صلح خواهی در نزد اکثر کارگزاران منطقه‌ای و بین‌المللی بوجود آمده است که روند صلح افغانستان زمینه ابراز این روحیه‌ای لطیف و مهربانی را در هیأت خواسته‌های پی‌هم از طالبان برای آتش‌بس بشردوستانه فراهم نموده است.
لذا حمایت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی و تلاش برای نقش آفرینی در روند صلح افغانستان، این روند را به سوی سکوی موفقیت نزدیک‌تر می‌سازد. به باور نگارنده، آن‌چنان که بعضی حمایت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، ماشین جنگی را در افغانستان فعال کردند و گرم نگهداشتن، حمایت‌های کم پیشینه‌ای منطقه‌ای و بین‌المللی به اساس همین منطق موجب پیشرفت‌ها و تسهیل فرایند به نتیجه رسیدن روند صلح افغانستان خواهد شد.
2. موانع فراراه روند صلح
بدون شک فرایند صلح افغانستان علی‌رغم پیشرفت ها، در شرایط کنونی شاهد موانع و چالش‌های نیز می باشند که افزایش خشونت‌ها و عدم آتش‌بس از مهم‌ترین آنها به حساب می‌آیند:
1-2. افزایش خشونت‌ها
باوجود پیشرفت‌ها در فرایند صلح افغانستان، پس از امضای توافق‌نامه امریکا و طالبان؛ علی‌رغم امیدواری به کاهش خشونت‌ها، مردم افغانستان شاهد تشدید خشونت‌ها هستند. تلفات نیروهای امنیتی و شهروندان ملکی یکبار دیگر در پی حملات طالبان رو به افزایش هستند و به یکی از مانع‌های روند صلح افغانستان مبدل گردیده است.
باور نگارنده بر این است که توافق نامه امریکا و طالبان نه تنها موجب کاهش خشونت‌ها نگردید بل باعث شد که گروه طالبان با آرامش خاطر از حملات هوایی نیروهای آمریکایی و جامعه جهانی، تمام توان خویش را در میادین نبرد علیه نیروهای امنیتی افغان متمرکز نماید؛ سرانجام جنگ چریکی طالبان میزان خشونت‌ها را افزایش دادند و نیروهای امنیتی افغانستان اکثرا بدون حمایت‌های نیروهای بین‌المللی با طالبان به مصاف پرداخته و از خاک و مردم افغانستان دفاع می نمایند.
نکته جالب جنگ طالبان با نیروهای امنیتی افغان در اینجا نهفته است که در میادین جنگ علیه یگدیگر می‌جنگد و از سوی دیگر هم تحت عنوان حسن نیت به روند صلح افغانستان، زندانیان طرفین جنگ و صلح از زندان‌ها آزاد می‌گردد.
بنابرین در شرایط کنونی افغانستان، شاخص های جنگ و صلح در کنارهم قرار گرفتند؛ همزمان با تسریع روند آزادی زندانیان، خشونت‌ها نیز افزایش یافته است. اما در این میان آنچه امیدواری‌ها را به پیروزی روند صلح نشان میدهد؛ اجماع نسبی داخلی و حمایت‌های کم‌پیشینه منطقه‌ای و بین‌المللی از پروسه صلح افغانستان است.
2-2. عدم آتش‌بس
هر چند طالبان با نیروهای بین‌المللی در یک آتش‌بس اعلام نشده قرار دارند و تنها نیروهای امنیتی افغان نقط ثقل حملات آنها را تشکیل میدهد. اما پس از بالا رفتن گراف خشونت‌ها بعد از توافق امریکا و طالبان، عدم آتش‌بس سد راه ورود به مرحله دوم روند صلح و شروع مذاکرات بین‌الافغانی گردیده است.
از سوی هم در سایه شیوع ویروس کرونا در جهان، در کنار خواست دولت افغانستان از طالبان برای پذیرش آتش‌بس، از سازمان ملل متحد تا ناتو، اتحادیه اروپا، کشورهای منطقه و جامعه جهانی از گروه طالبان خواهان آتش بس بشردوستانه شدند تا مدیریت کنترول ویروس کرونا را در افغانستان بهبود بخشد. اما تا هنوز طالبان به این خواست حکومت افغانستان و جامعه بین‌المللی اعتنایی نکرده و در مقابل خشونت ها را افزایش داده است. لذا عدم آتش‌بس در شرایط ویروس کرونا، روند صلح افغانستان را به چالش مواجه نموده و عملا به یکی دیگر از مانع های پروسه صلح تبدیل شده است.
به باور نویسنده، چنانچه گروه طالبان به آتش‌بس تن ندهد و خشونت‌ها افزایش پیدا کند، روند صلح افغانستان به بن‌بست مواجه خواهد شد و طالبان یک فرصت بی‌بدیل را از دست خواهد داد. حتی انتظار آن می‌رود که گروه‌های الاشه‌شکن دیگر برای نابودی طالبان از راه نظامی تشکیل خواهد شد؛ رزمایش و جابجایی اخیر نیروهای امریکایی در منطقه، علاوه بر تلاش جهت جلوگیری از نفوذ چین در منطقه، مؤید این دیدگاه برای نابودی طالبان به شیوه‌ای نظامی در افغانستان هم بوده می‌تواند.
نتیجه
در هفته های اخیر روند صلح افغانستان شاهد پیشرفت‌های بوده است که تسریع روند آزادی زندانیان از سوی طرفین مذاکرات بین‌الافغانی و بوجود آمدن جو حمایتی منطقه‌ای و بین‌المللی از پروسه صلح افغانستان، مهم‌ترین های آنها هستند. از سوی هم علی رغم پیشرفت‌ها، هنور مانع‌های زیادی فراراه آغاز مذاکرات میان افغانان است؛ اهم‌ترین آنها را افزایش خشونت‌ها و عدم آتش‌بس از سوی گروه طالبان تشکیل میدهد.
بنابرین با در نظرداشت رقابت شاخص‌های جنگ و صلح افغانستان، چنانچه پیشرفت‌های موجود زمینه را برای کاهش خشونت‌ها، آتش‌بس و مذاکرات بین‌الافغانی فراهم کرده نتواند، گزینه مذاکره و گفت‌وگو کنار گذاشته خواهد شد و احتمال آن وجود دارد که آمریکا و جامعه جهانی یک بار دیگر همانند 2001 گزینه نظامی را روی میز قرار دهند و گروه طالبان را با حملات شدید نظامی از جغرافیای افغانستان برچیند؛ جابجایی و رزمایش‌های اخیر نیروهای امریکایی تایید کننده این نگاه بوده می‌تواند.