اکتوبر 2025
چشمانداز اقتصادی افغانستان، یک ابتکار خلاقانه از موسسه مطالعات اقتصادی و حقوقی افغانستان (AELSO) است که مهمترین و آخرین رویدادهای اقتصادی افغانستان را در یک ماه اخیر، منعکس میکند.
با مطالعه این ماهنامه اقتصادی که به سه زبان (پشتو، دری و انگلیسی) تهیه و ترتیب شده است، شما میتوانید دید گستردهتری از اقتصاد افغانستان داشته باشید.
در میان امیدها برای توسعه اقتصادی و همکاریهای منطقهای، وزارت معادن و پترولیم از پیشرفت چشمگیر در پروژه تاپی خبر داده است.
بر بنیاد اطلاعات این وزارت، تاکنون ۷۱ کیلومتر از مسیر لولههای گاز در داخل خاک کشور برای نصب آماده شده و حدود ۱۰۰ کیلومتر از مسیر نیز سروی و نقشهبرداری شده است. سخنگوی وزارت معادن و پترولیم، همچنین افزود که کارهای اجرایی این پروژه با جدیت و سرعت ادامه دارد.
همایون افغان، سخنگوی وزارت معادن و پترولیم، گفت: «۶۸ کیلو متر سرک به راه انداخته و دیگر پایپ لاینها در آینده نزدیک به ساحه منتقل خواهد شد.»
اما برخی از آگاهان، پروژه تاپی را در تقویت همکاریهای منطقهیی و صلح، افزایش جایگاه ژئوپولیتیکی افغانستان، اشتغالزایی و توسعه محلی و درآمد اقتصادی و ترانزیتی مهم عنوان میکنند.
آذرخش حافظی، رییس پیشین اتاق تجارت و سرمایهگذاری، میگوید: «پروژه تاپی یکی از پروژههای مهم منطقوی است، نهتنها در سطح افغانستان و کشورهای شریک، بلکه در مجموع برای کشورهای جهان اهمیت دارد. این پروژه نهتنها عاید اقتصادی برای افغانستان دارد، بلکه جایگاه ژئواکانومیک، ژئوپولیتیک و استراتیژیک کشور را نیز بلند میبرد و نقش افغانستان را در تصمیمهای منطقهای پررنگتر میسازد.»
شمس عظیمی، آگاه مسایل اقتصادی، نیز افزود: «پروژه تاپی تنها یک لوله گاز نیست، بلکه یک نقطهی اتصال افغانستان با منطقه است که چهار کشور — هند، پاکستان، افغانستان و ترکمنستان — را در بر میگیرد. در مسیر احداث این پروژه، از نظر اشتغالزایی، هزاران فرصت کاری ایجاد خواهد شد.»
وزیران خارجه افغانستان و ترکمنستان نیز در تماس تلیفونی، ضمن بررسی روابط سیاسی و اقتصادی میان دو کشور، روند اجرای پروژه تاپی را مثبت ارزیابی کردند و بر گسترش همکاریهای عملی در بخشهای مختلف در آینده نزدیک تأکید ورزیدند.
پروژه تاپی که گاز ترکمنستان را از طریق افغانستان به پاکستان و هند انتقال میدهد، یکی از طرحهای مهم اقتصادی و منطقهای به شمار میرود. کار عملی این پروژه پس از سالها توقف، در ۲۱ سنبله ۱۴۰۳ با حضور مقامهای بلندپایه افغانستان و ترکمنستان از سر گرفته شد.
مسوولان محلی در هرات میگویند که در هفتههای اخیر، نزدیک به سیزده هزار مهاجر افغان اخراجشده از ایران، در شهرک صنعتی این ولایت مشغول به کار شدهاند.
برخی از صنعتکاران در هرات اطمینان میدهند که با جذب این مهاجران، حقوق آنان و تمام کارمندان خود را تا سی درصد افزایش خواهند داد.
محمد ناصر امین، رییس اتاق صنایع و معادن هرات، گفت: «ما دوازده هزار و ششصد نفر از مهاجران اخراجشده از ایران را به کارخانههای شهرک صنعتی معرفی کردهایم و آنان اکنون مشغول به کار شدهاند. برخی کارخانهها خودشان در مرز اسلامقلعه اعلام نیاز به نیروی کار کرده بودند؛ بعضیها ۳۰۰ نفر، برخی ۲۰۰ نفر و برخی ۱۰۰ کارمند جذب کردهاند. اگر این آمار را با هم جمع بزنیم، شمار کارگران جذبشده در شهرک صنعتی بسیار زیاد است..»
در همین حال، شماری از مهاجران اخراجشده از ایران میگویند خوشحالاند که پس از سالها مهاجرت و دشواری، اکنون در کشور خود مشغول کار شدهاند..
غلام سعید رسولی، کارمند یک شرکت صنعتی در هرات، گفت: «وقتی در ایران بودیم میگفتند در افغانستان کار و اشتغال نیست و بیکاری زیاد است؛ اما وقتی اینجا آمدم، دیدم که چنین نیست. در اینجا حدود ۲۰۰ تا ۲۲۰ نفر کار میکنند و وضعیت کاری خوب است.»
یک کارخانه صنعتی که بهتازگی در هرات آغاز به فعالیت کرده، برای دهها مهاجر اخراجشده از ایران فرصت شغلی فراهم کرده است.
مسؤولان این کارخانه میگویند که همزمان با جذب این نیروها، حقوق آنان و سایر کارمندان خود را نیز تا سی درصد افزایش خواهند داد.
سعد خطیبی، مسؤول یکی از کارخانههای صنعتی در هرات، گفت: «ما آمادگی داریم که از فردا حقوق کارمندانمان را افزایش دهیم. پیشنهاد من به تمام صنعتکاران کشور این است که به وضعیت کارگران خود توجه بیشتری داشته باشند. حقوق کارگران بسیار کم است و جوابگوی هزینههای زندگیشان نیست. این یک مسوولیت انسانی است که باید حداقل ۳۰ درصد به حقوق آنان اضافه شود تا زندگی آرامتری داشته باشند.»
روند جذب افغانهای اخراجشده از ایران در شهرک صنعتی هرات در حالی ادامه دارد که بر اساس آمار مقامهای محلی هرات، در بیش از سه ماه گذشته، بیش از یک میلیون و یکصد هزار مهاجر افغان که از سوی دولت ایران اخراج شدهاند، از طریق مرز اسلامقلعه وارد کشور شدهاند.
بیشتر این مهاجران میگویند که همه داراییهایشان در ایران باقی مانده و آنان دست خالی به کشور بازگشتهاند.
ارزش صادرات میوههای خشک افغانستان در هشت ماه نخست سال جاری میلادی بهگونهای قابلملاحظه افزایش یافته است.
به گفته وزارت صنعت و تجارت، ارزش صادرات نسبت به زمان مشابه سال گذشته، ۴۳ میلیون دالر رشد نشان میدهد.
میوههای خشک از جمله کشمش، بادام، پسته، چارمغز و زردآلوی خشکشده از عمدهترین محصولات صادراتی افغانستان بهشمار میروند و کشورهای هند، چین، پاکستان، روسیه، امارات متحده عربی، کانادا، ایتالیا و انگلستان از مهمترین مقاصد صادراتی این محصولات هستند.
با این حال، اتحادیه صادرکنندگان میوههای خشک میگوید که تاجران با چالشهای جدی در روند صادرات روبهرو هستند.
بسته بودن بندر واگه، بالا بودن هزینه انتقال از طریق هوایی، و مشکلات در روند انتقال پول، از چالشهای اساسی در برابر صادرات میوههای خشک افغانستان است و اگر این مشکلات حل نشود، احتمال از دست رفتن بازارهای مهمی مانند هند وجود دارد.
خالد رحمانی، سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان میوههای خشک کابل، گفت: «مشکلات عمده عبارتاند از نبود طیارههای بزرگ چارتر، بالا بودن هزینههای حملونقل، بیثباتی در نرخهای شرکتهای هوایی، و مشکلات اداری در میدان هوایی هند.»
بر اساس آمارهای وزارت صنعت و تجارت، در سال جاری میلادی مجموع صادرات میوههای خشک کشور به ۲۲۲ میلیون دلار رسیده، در حالیکه این رقم در هشت ماه نخست سال گذشته ۱۷۹ میلیون دالر بوده است.
با آنکه افغانستان بهعنوان یکی از کشورهای تولیدکنندهی اصلی میوههای خشک در منطقه شناخته میشود، آگاهان اقتصادی تأکید دارند که برای تداوم رشد صادرات، باید بر ایجاد سردخانهها، بستهبندی معیاری، حملونقل ارزان، و دسترسی به بازارهای بینالمللی سرمایهگذاری صورت گیرد.
در پی توافق آتشبس میان افغانستان و پاکستان، اتاق تجارت مشترک دو کشور تأکید میورزد که باید هرچه زودتر گذرگاههای تجاری بازگشایی شوند تا از خسارات بیشتر به بازرگانان جلوگیری گردد.
این اتاق اعلام کرده که در پی بسته ماندن گذرگاههای تجاری میان دو کشور، حدود ۷۰۰ میلیون افغانی زیان مالی به بازرگانان افغان وارد شده است.
به گفته این اتاق، به دلیل مسدود بودن مسیرها، حدود ۵۰۰ موتر حامل میوههای تازه و سبزیجات که قرار بود به پاکستان صادر شوند، بهصورت قسمی یا کلی فاسد شدهاند.
خانجان الکوزی، رییس اتاق تجارت مشترک افغانستان و پاکستان، در این باره گفت: «۵۰۰ کانتینر ما بهکلی یا قسمی از بین رفته و بخشی از آنها را از سرحدات به جلالآباد و برخی بازارهای دیگر آوردیم و تقریباً به نصف نرخ فروختیم.»
در کنار توقف کلی تجارت میان کابل و اسلامآباد، ترانزیت کالاهای افغانستان نیز متوقف شده و به تاجران اطلاع داده شده که تا اطلاع بعدی از بارگیری اموال خودداری کنند.
از سوی دیگر، اتاق زراعت و مالداری افغانستان با اشاره به اهمیت روابط اقتصادی میان دو کشور، تأکید دارد که باید زمینههای تازهای برای گسترش تجارت و صادرات محصولات زراعتی فراهم شود.
وسیم صافی، رییس هیأت عامل اتاق زراعت و مالداری، گفت: «خواست ما این است که سیاست و تجارت جدا باشد، زیرا میان سکتور خصوصی است و انتظار ما این است که برای تجارت سهولت در نظر گرفته شود و برای محصولات ما اولویت داده شود تا فرآوردهها به موقع صادر شوند.»
در همین حال، برخی از رسانههای پاکستانی به نقل از اداره عواید پاکستان گزارش دادهاند که سالانه از چهار مسیر مهم تجاری — تورخم، خرلاچی، غلامخان و چمن — بیش از ۷۶۶ میلیون دالر واردات از افغانستان و بیش از یک میلیارد و ۵۴ میلیون دالر صادرات از پاکستان انجام میشود.
با این حال، تمامی این گذرگاهها برای نهمین روز پیاپی بسته ماندهاند و تجارت میان دو کشور بهطور کامل متوقف است.
طی ماههای اخیر بیش از دوازده هزارتن از مهاجرین برگشت کننده در شهرک صنعتی هرات جذب شده اند، اتاق صنایع و معادن هرات میگوید هنوزهم روند جذب کارگر از مهاجرین برگشت کننده جریان دارد، کارخانهها نسبت به نیاز که دارند استخدام میکنند، مسوولان این اتاق همچنان تاکید میکنند که حقوق و دستمزد کارگران این شهرک صنعتی تا ۳۰ درصد بلند خواهد رفت.
از این میان خانمها نقش موثری در چرخه تولید شهرک صنعتی دارند، درحال حاضر هزاران تن دربخش تولید مواد غذایی، دوا و نوشیدنیهای غیرالکولی مصروف کار هستند.
این یکی از کارخانههای شهرک صنعتی هرات است که مواد غذایی تولید میکند، حضور خانمها در چرخه تولید این کارخانه بسیار پُر رنگ است. خانمهای که نانآور خانواده شان هستند و هزینههای سنگین زندگی را به دوش میکشند. مسوولان این کارخانه میگویند حدود چهل درصد نیروی کاری آنها را خانمها تشکیل میده. همچنان خانمها در یک کارخانه دواسازی مصروف کار هستند، صدها تن روزانه دربخشهای مختلف این کارخانه کار میکنند، برخی کارخانه داران میگویند طی سالهای اخیر به تعداد نیروی کار در این کارخانهها زیاد شده است.
با این حال اتاق صنایع و معادن هرات میگوید طی ماههای اخیر حدود دوازده هزار و ۶۰۰ تن از مهاجرین برگشت کننده از ایران در شهرک صنعتی این ولایت استخدام شده اند، بناء این روند همچنان ادامه دارد. مسوولان این اتاق همچنان تاکید میکنند که معاش کارمندان قرار است تا ۳۰ درصد بیشتر شود.
بر اساس آمار که اتاق صنایع و معادن هرات ارائه میکند در حال حاضر تا ۱۵۰ هزار تن در کارخانههای شهرک صنعتی هرات مصروف کار هستند. این افراد در سه نوبت کاری کار میکنند که اکثریت آنها نانآور خانوادههای شان میباشند.
ویکرم جیت سنگ ساهنی، عضو پارلمان هند، گفته است که افغانستان و هند بر سر آغاز پروازهای مستقیم از امریتسر تا کابل توافق کردهاند.
به گفتهی او، «این بزرگترین تحول است؛ امیرخان متقی و دولت هند توافق کردهاند که پروازها میان کابل و امریتسر آغاز شود.»
ساهنی افزوده است که پاکستان همواره مسیر زمینی اټاری–واگه را میبندد و این کار سبب میشود تاجران افغان نتوانند کالاهای خود را به بازارهای هند برسانند.
او تأکید کرده که با ایجاد این دهلیز هوایی، کالاهای افغان مستقیماً از راه هوا به بازارهای هند خواهند رسید.
وزارت آب و انرژی افغانستان اعلام کرده است که شماری از شرکتهای روسی آمادگی خود را برای مشارکت در اجرای پروژه بزرگ انتقال آب از دریای پنجشیر به شهر کابل اعلام کردهاند.
در دیداری میان مسئولان این شرکتها، نماینده سفارت روسیه در کابل و عبدالهادی یعقوب، معین انرژی وزارت آب و انرژی، طرفهای روسی ضمن ابراز علاقهمندی برای سرمایهگذاری در این پروژه، بر همکاری در سایر طرحهای زیربنایی افغانستان نیز تأکید کردهاند.
معین وزارت آب و انرژی گفته است که این وزارت آماده همکاری کامل با شرکتهای روسی است و امارت اسلامی از هرگونه اقدام مثبت در راستای رشد و توسعه بخش آب و انرژی در کشور استقبال میکند.
هرات (پژواک، ٢٩ میزان ١٤٠٤): فاز دوم کارخانۀ ذوب آهن کابل فولاد با سرمایهگذاری ۲۲ میلیون دالر آمریکایی در شهرک صنعتی ولایت هرات با حضورداشت معاون اقتصادی رئیسالوزرا افتتاح و به فعالیت آغاز کرد.
ملا عبدالغنی برادر آخند، معاون اقتصادی ریاستالوزرای حکومت سرپرست در سفر خود به ولایت هرات همراه با مسؤولین محلی، سکتور خصوصی و صنعتکاران، فاز دوم کارخانۀ ذوب آهن کابل فولاد را در پارک صنعتی این ولایت افتتاح نمود.
در همین حال، انجنیر عطاءالله وردک، رئیس فابریکۀ ذوب آهن کابل فولاد، بر تعهد خود مبنی بر پیشرفت و تلاش برای سرمایهگذاری بیشتر در کشور تاکید کرد و از تلاشها و حمایتهای تمام سکتورهای امارتی و مردمی در زمینه تشکری کرد.
به گفتۀ وی، فابریکۀ ذوب آهن کابل فولاد تلاش دارد تا در هر گوشه و کنار کشور سرمایهگذاری نموده و زمینۀ اشتغالزایی را بیشتر برای جوانان مهیا سازد.
براساس معلومات مسؤولین، در فاز دوم کارخانۀ ذوب آهن «کابل فولاد» بیستودو میلیون دالر سرمایهگذاری شدهاست که در کنار اشتغالزایی برای ۴۰۰ نفر و توانایی پروسس روزانه بیش از ۶۰۰ تُن آهن را دارد.
اتاق تجارت و سرمایهگذاری هرات میگوید که امسال صادرات میوه خشک از این ولایت بیش از ۱۳۰ درصد افزایش یافته است.
براساس آمارهای این اتاق، در شش ماه گذشته حدود چهارده هزار تُن میوه خشک به ارزش نزدیک به چهل میلیون دلار به کشورهای مختلف صادر شده است.
سال گذشته در همین بازه زمانی، هشت هزار تُن میوه خشک به ارزش شانزده و نیم میلیون دلار صادر شده بود.
محمد یونس قاضیزاده، رییس اتاق تجارت و سرمایهگذاری هرات، گفت: «بازارهای جهانی برای ما مساعد است. ما به بیش از کشورهای مهم جهان از جمله ایران، امارات متحده عربی، لهستان، جنوب شرق آسیا، آسیای میانه، هند، اروپا و آمریکا صادرات داریم.»
در همین حال، اتاق زراعت و مالداری هرات اعلام کرده که در ماههای اخیر بازارهای جهانی جدیدی به خرید میوه خشک افغانستان علاقهمند شدهاند.
به گفته مسئولان این اتاق، با باز شدن این بازارهای تازه، روند صادرات میوه خشک چند برابر افزایش خواهد یافت.
امید تیموری، مدیرعامل اتاق زراعت و مالداری هرات، گفت: «خالص بودن محصولات زراعتی افغانستان، بهویژه میوه خشک، باعث شده کشورهای زیادی در سراسر جهان به این محصولات علاقهمند شوند.»
بهبود کیفیت میوه خشک افغانستان، دلیل اصلی افزایش صادرات آن به کشورهای مختلف عنوان شده است.
محسن نجفیزاده، یک بازرگان، گفت: «تمام میوه خشک افغانستان دارای کیفیت است و کیفیت میوه خشک هرات نسبت به سایر ولایتها بالاتر است.»
بر پایه آمارهای ریاست زراعت و مالداری هرات، پانزده نوع میوه خشک در این ولایت تولید میشود که بخش بزرگی از آن به خارج صادر میشود. این میوههای خشک شامل پسته، بادام، کشمش، چهارمغز، انجیر خشک، جلغوزه و برخی میوههای دیگر هستند.
شرکت خصوصی کام گروپ اعلام کرده است که پس از امضای تفاهمنامه تولید دو هزار میگاوات برق در ماه سنبله، اکنون تفاهمنامهای تازه با شرکت دلتا انترنشنل عربستان سعودی در بخش گاز به امضا رسانده است.
به گفته این شرکت، تفاهمنامه میان دلتا انترنشنل و وزارت معادن و پترولیم افغانستان به هدف انتقال پایپلاین گاز ترکمنستان به آسیای جنوبی (تاپی) امضا شده است؛ پروژهای که ارزش آن ده میلیارد دالر برآورد میشود.
محمد گل خلمی، مشاور ارشد کام گروپ، گفت: «نماینده رسمی دلتا انترنشنل به افغانستان آمد و در بخش انرژی گازی افغانستان، مشترکاً با شرکت کام انرژی، متعهد به سرمایهگذاری شدهاند. این یکی از پروژههای بزرگی است که مردم افغانستان حدود بیست سال منتظر آن بودهاند. نظر به کمبود بودجه و تغییرات سیاسی، این پروژه به کندی پیش میرفت. منظورم پروژهٔ تاپی یا پایپلاین انتقال گاز ترکمنستان به آسیای جنوبی است.»
در همین حال، ملا عبدالغنی برادر، معاون اقتصادی ریاستالوزراء، در دیدار با رئیس اجرایی شرکت دلتا انترنشنل درباره اکتشاف، استخراج و تمدید خطوط انتقال گاز گفتوگو کرده است. زلمی خلیلزاد، نماینده پیشین ویژه ایالات متحده برای افغانستان، نیز در این دیدار حضور داشت.
در سوی دیگر، برخی از کارشناسان مسایل اقتصادی میگویند که سرمایهگذاری در بخش انرژی نهتنها وابستگی افغانستان به واردات برق را کاهش میدهد، بلکه فرصتهای تازهٔ شغلی و توسعهای را در کشور فراهم خواهد کرد.
میر شاکر یعقوبی، آگاه مسایل اقتصادی، افزود: «برای کاهش وابستگی به برق وارداتی، مثل برق ازبیکستان که هرازگاهی با پیش آمدن یک مشکل تخنیکی تمام افغانستان با مشکل برق روبهرو میشود، ما در کنار منابع آبی، منابع آفتابی، بادی و زغالسنگ نیز در اختیار داریم. در صورتی که روی این بخشها سرمایهگذاری درست صورت گیرد، ظرفیت بالایی وجود دارد.»
پیش از این، شرکت کام گروپ با شرکت برشنا تفاهمنامهای به ارزش دو میلیارد دالر برای تولید دو هزار میگاوات برق از منابع مختلف، از جمله آب، گاز، باد و حرارت داخلی زمین امضا کرده بود که مدت اجرای آن بین سه تا هفت سال در نظر گرفته شده است.
همزمان با هشتادمین سالگرد تأسیس سازمان ملل متحد، برنامه جهانی غذا نسبت به وخامت بحران گرسنگی در افغانستان هشدار داده و گفته که یکپنجم نفوس این کشور با ناامنی شدید غذایی مواجهاند.
دفتر این نهاد در افغانستان در پیامی به مناسبت «روز سازمان ملل متحد» گفته که این نهاد از ارائه کمکهای غذایی گرفته تا بازسازی معیشت و تقویت توانمندی جوامع برای ایستادن بر پای خود، بیش از ۶۰ سال در کنار مردم افغانستان ایستاده است.
در این پیام تأکید شده است که ادامه حمایتهای جامعه جهانی برای حفظ آنچه «تار نجات» میلیونها افغان توصیف شده، حیاتی است.
برنامه جهانی غذا هشدار داده که «گرسنگی همچنان افغانستان را در چنگ دارد»، و در شرایطی که نیازهای بشردوستانه افزایش یافته و منابع مالی در حال کاهشاند، دستاوردهای چند دهه گذشته در معرض خطر قرار گرفته است.
انتونیو گوترش، دبیرکل ملل متحد، نیز در پیام رسمی خود به مناسبت روز سازمان ملل، بر نقش این نهاد بهعنوان نیرویی جهانی برای صلح، کرامت انسانی و توسعه تأکید کرده است.
او سخنان خود را با نقل جمله آغازین منشور سازمان ملل، «ما مردمان سازمان ملل…»، آغاز کرده و آن را وعده زنده خوانده که نسلهای زیادی را الهام بخشیده است.
آقای گوترش با اشاره به گستره بحرانهای جهانی، از جنگ و بحران اقلیمی گرفته تا فناوریهای کنترلنشده، تأکید کرد که جهان باید بار دیگر به اقدام چندجانبه پایبند بماند. او گفت: «اکنون زمان عقبنشینی یا بیعملی نیست. بیش از هر زمان دیگر، جهان باید متعهد به حل مسائلی باشد که هیچ کشوری به تنهایی قادر به حل آن نیست.»
افغانستان همچنان یکی از وخیمترین بحرانهای انسانی در جهان باقی مانده است. از زمان بازگشت طالبان به قدرت در اگست ۲۰۲۱، کمکهای بینالمللی بهشدت کاهش یافته، و همزمان با تحریمها، خشکسالی و فروپاشی اقتصادی، میلیونها تن بیش از پیش به فقر و گرسنگی گرفتار شدهاند.
بر اساس آمارهای برنامه جهانی غذا، بیش از ۱۵ میلیون تن در افغانستان با ناامنی غذایی روبرو هستند و بیشترین آسیب این وضعیت متوجه زنان و کودکان است.
در مورد چشمانداز اقتصادی افغانستان بیشتر بخوانید.
منابع این ماهنامه را مشاهده کنید.
© 2025 حق نشر برای موسسه مطالعات اقتصادی و حقوقی افغانستان محفوظ است.